Murat Bardakçı: Kut Kahramanı Halil Paşa’nın değil Türkiye’ye girmesi, Türk elçiliğinde yemek yemesi bile yasaktı

Yarım asırdan fazla zamandır unutulmuÅŸ olan ve ÅŸimdi TV dizisi yapılan Kutülâmare Zaferi’nin kahramanı Halil PaÅŸa hakkında CumhurbaÅŸkanlığı ArÅŸivi’nde bulunan ve ÅŸimdiye kadar yayınlanmamış iki belge: BaÅŸkumandan Mustafa Kemal PaÅŸa, Ankara’nın Tiflis’teki temsilcisi Ahmed Muhtar Bey’in Halil PaÅŸa ile arkadaÅŸlarına ziyafet verdiÄŸi iddiaları üzerine Tiflis’e sert bir ihtarname gönderiyor, Ahmed Muhtar Bey de “Bu söylenti âdî ve iÄŸrenç bir yalandır” cevabını veriyor.

ENVER PaÅŸa’nın bir yaÅŸ küçük amcası Halil PaÅŸa’nın 1916 Nisan’ında kazandığı ve koskoca Ä°ngiliz ordusunu esir ettiÄŸi Kutülâmare Zaferi televizyon dizisi hâline getirildi ve böylelikle hem çekimler, hem de çekim tekniÄŸi bakımından ortaya güzel bir iÅŸ konmuÅŸ oldu...

YetmiÅŸ küsur senedir unutulan Kutülâmare Kahramanı Halil PaÅŸaÅŸimdilerde yeniden hatırlanıyor, zaferini konu alan toplantılar yapılıyor, sergiler açılıyor, konferanslar veriliyor ve PaÅŸa’nın kabrini ziyaretler de haber oluyor.

Halil PaÅŸa iyi bir asker ve görüşleri ile kanaatlerinden uzun seneler taviz vermemiÅŸ koyu bir Ä°ttihadçı idi. Daha önce de yazmıştım: Kut kahramanı, KurtuluÅŸ Savaşı sırasındaki siyasî faaliyetleri, daha doÄŸrusu mensubu olduÄŸu Ä°ttihad ve Terakki’yi tekrar canlandırabilmek çabaları sebebi ile Ankara’nın kara listesine alınmış; Türkiye’ye girmesi 12 Mart 1921’de çıkartılan bir kararname ile yasaklamış ve Anadolu’nun herhangi bir bölgesine geldiÄŸi takdirde derhal sınırdışı edilmeleri emredilmiÅŸti. PaÅŸa, hakkındaki yasaÄŸa raÄŸmen 1921 Nisan’ında Batum üzerinden Trabzon’a gelmiÅŸ, burada iki buçuk ay kaldıktan sonra sınırdışı edilmiÅŸ ve memlekete yasağın 1922 AÄŸustos’unda bir baÅŸka kararname ile iptal edilmesi üzerine dönebilmiÅŸti.

PaÅŸa ve arkadaÅŸları bu yasaklı günlerinde Ankara’nın görevlendirdiÄŸi istihbaratçılar ile diplomatlar tarafından takip altında tutuldular ve Ankara, Halil PaÅŸa’nın faaliyetlerinden ânında haberdar edildi. ArÅŸivlerimizde, Halil PaÅŸa hakkında Ankara’ya gönderilmiÅŸ dünya kadar rapor vardır!

‘ALENEN ZÄ°YAFET VEREMEZ’

Halil PaÅŸa’yı konu alan ve bugün CumhurbaÅŸkanlığı ArÅŸivi’nde bulunan bazı belgeler 1922 Mart’ında ortaya atılan bir iddianın Mustafa Kemal PaÅŸa’yı hayli hiddetlendirdiÄŸini ve Halil PaÅŸa’nın Türk temsilciliklerine bile girmesinin istenmediÄŸini gösteriyor.

Hadise, Ä°stanbul’da yayınlanan “Ä°leri” Gazetesi’nde, 1922 Mart’ında çıkan bir haber ile baÅŸladı: Gazetede, Ankara Hükümeti’nin Gürcistan nezdindeki temsilcisi Ahmed Muhtar Bey’in önde gelen üç Ä°ttihadçı’ya, Halil PaÅŸa’ya, Küçük Talât Bey’e ve gazeteci Muhiddin Bey’e Tiflis’teki temsilcilik binasında mükellef bir ziyafet verdiÄŸi yazılmıştı. 

Haber ÅŸayet doÄŸru ise, Türkiye’nin doÄŸu sınırlarının belirlenmesi için devam eden çabalarda önemli bir yeri olan Tiflis’teki temsilciliÄŸin Ankara’nın talimatlarını dinlememesi mânâsına geliyordu. O sırada AkÅŸehir’de bulunan BaÅŸkumandan Mustafa Kemal PaÅŸa, 18 Mart 1922’de Hariciye Vekâleti’ne ÅŸifreli bir yazı gönderdi, gazetede çıkan Muhtar Bey’inHalil PaÅŸa ile eski Ä°ttihadçılardam Muhiddin ve Küçük Talât Beyler’e ziyafet verdiÄŸi haberini hatırlattı, “Bizim temsilcimiz bu kiÅŸilerle münasebette bulunamaz ve ziyafet veremez” deyip Muhtar Bey’den bir çeÅŸit savunma istedi!

Mustafa Kemal PaÅŸa’nın ÅŸifreli mektubu, günümüzün Türkçesi ile şöyle idi:

“AÅŸağıdaki haberi Ä°leri Gazetesi’nde okudum:

1. Ankara’nın Tiflis temsilcisi Muhtar Bey, Gürcistan’da muhalefet etmekte bulunan sabık Tanin yazarı Muhiddin Bey ile sabık Åžark Orduları Grubu Kumandanı Halil PaÅŸa ve Genel Merkez üyelerinden Küçük Talât Bey’e mükellef bir ziyafet çekmiÅŸtir.

2. Halil Paşa ve Küçük Talât Bey, hükümetin memleketten ihraç ettiği kimselerdir, hükümetin resmî bir temsilcisi bunlarla bir münasebette bulunamaz, özellikle de gazetelerle yayınlanacak alenî mükellef ziyafetler veremez.

Bu hususun resmen açıklanması ve Muhtar Bey’e yaptığının doÄŸru olmadığının duyurulması lâzımdır”.

DışiÅŸleri Bakanlığı, Ankara’nın Tiflis mümessili Muhtar Bey’i Mustafa Kemal PaÅŸa’nın talebinden haberdar etti ve cevap birkaç gün sonra geldi:Muhtar Bey gazetedeki haberin “âdî ve iÄŸrenç bir yalan” olduÄŸunu söylüyor ve hem milletvekili, hem de “Ä°leri”nin sahibi Celâl Nuri Bey’in böyle entrikalara âlet olmaması için dikkatinin çekilmesini istiyordu.

Muhtar Bey, Ankara’ya yine günümüzün Türkçesi ile şöyle yazıyordu:

“...Halil PaÅŸa ile Muhiddin ve Talât Beyler’e mükemmel bir ziyafet verdiÄŸime dair Ä°leri Gazetesi’nin 1 Mart tarihli nüshasında bir fıkranın yayınlanmış olduÄŸunu Batum Åžehbenderi’nden bugün aldığım bir telgrafname haber veriyor.

Ne gibi husumet dolu bir maksada dayalı olduÄŸu izaha muhtaç bulunmayan böyle bir rezil yalanı tekzibe bile tenezzül etmem. Ancak bu gibi pek âdî ve iÄŸrenç entrikalara daima ciddiyetinden ve namusundan emin olmak istediÄŸimiz gazetesinin âlet edilmesi hususunda mebus arkadaÅŸlarımdan Celâl Nuri Bey’in nazar-ı dikkatinin çekilmesini önemle rica ederim efendim”.

AFGAN PASAPORTU ALDI

Meslekten diplomat olan ve Ankara Hükümeti’nin Tiflis temsilciliÄŸini yapan Ahmed Muhtar Bey, Ankara Meclisi’ne Ä°stanbul Milletvekili olarak katılmış, 1920 AÄŸustos’undan itibaren altı ay DışiÅŸleri Bakanlığı makamında bulunmuÅŸ, Tiflis’teki görevini tamamlamasının ardından Moskova ve Washington BüyükelçiliÄŸi’ne tayin edilmiÅŸ, hayattan 1934’te Ankara’da ayrılmıştı...

Sadece memlekete deÄŸil, Türk temsilciliklerinde ziyafete davet edilmesi bile yasaklanan Halil PaÅŸa ise Batum’dan sonra Moskova’ya gidecek, Sovyetler’in 1922 Haziran’ında bütün Ä°ttihadçılar’ın Sovyet topraklarını derhal terketmelerini istemesi üzerine Moskova’daki Afganistan BüyükelçiliÄŸi’nden aldığı bir Afgan pasaportu ile Almanya’ya geçecek, Macaristan’a ve Avusturya’ya seyahatler yapacak ve hakkındaki yasağın 1 AÄŸustos 1922’de kaldırılmasının ardından Viyana üzerinden Türkiye’ye dönecekti.

PaÅŸa daha sonra Ankara’ya gidip Mustafa Kemal’i ziyaret etti, bir vazife almasının mı yoksa “serbest hayatı” mı tercih etmesinin uygun olacağını sordu ve “serbest kalmasının”, yani siyasetle ve devlet iÅŸleri ile artık uÄŸraÅŸmaması gerektiÄŸinin söylenmesi üzerine de Ä°stanbul’daki köşküne çekildi.

MEZARINA RAKI VASÄ°YETÄ°

YAZININ TAMAMI İÇİN HABER TÜRK